Badanie za pomocą wziernika rozpoczynamy od ostrożnego założenia łyżki tylnej, którą przesuwamy wzdłuż pochwy aż do szyjki macicznej. Jeżeli wejście do pochwy jest wąskie, należy wykonać kilka ruchów półobrotowych z równoczesnym wprowadzeniem łyżki głębiej, aby uniknąć skurczu mięśnia zwieracza sromu. Założenie łyżki przedniej, podtrzymującej przednią ścianę pochwy, jest znacznie łatwiejsze i zazwyczaj nie wymaga już żadnych środków ostrożności. Ponieważ wziernik wprowadza się stopniowo, lekarz ma czas i sposobność dokonania oględzin poszczególnych części ścian pochwy aż do szyjki macicznej. Dojście do szyjki macicznej nie zawsze jest łatwe i jeśli pochwa jest zbyt długa, macica zbyt przechylona, uniesiona w górę lub przesunięta do przodu, zmiana wziernika na dłuższy jest w wielu przypadkach wskazana, jeśli chodzi o wykonanie zabiegów, które wymagają dobrego odsłonięcia części pochwowej.
Badanie za pomocą wziernika umożliwia dokładne obejrzenie ujścia zewnętrznego, stwierdzenie wywinięcia warg szyjki macicznej i blizn tej okolicy, kształtu i wielkości części pochwowej oraz charakteru jej wydzieliny. Stwierdzenie polipów szyjki oraz owrzodzeń jest we wzierniku pewniejsze niż przy zwyczajnym badaniu wewnętrznym. Największe znaczenie ma jednak badanie we wzierniku dla rozpoznania raka szyjki, zwłaszcza w początkowych jego stadiach. Obraz rozwijającego się raka szyjki przedstawia się rozmaicie. Czasem jest to tylko małe owrzodzenie o nierównych brzegach, krwawiące przy najlżejszym dotknięciu czasem drobny guzek na jednej z warg części pochwowej zajmujący niewielką przestrzeń, w której śluzówka wydaje się bardziej czerwona. W stadiach późniejszych rak szyjki przypomina kalafior lub lejkowate owrzodzenie, które drąży w głąb.
Dodaj